Όταν η Τέχνη Θεραπεύει: Μια εβδομάδα στη Βαρκελώνη ανάμεσα σε έργα, σώματα και ψυχές

Στο τέλος του Οκτώβρη βρέθηκα στη Βαρκελώνη, σε μια πόλη που εκείνη την εβδομάδα έμοιαζε να αναπνέει τέχνη. Από τις 20 έως τις 26 Οκτωβρίου, η πόλη γέμισε καλλιτέχνες, θεραπευτές, γιατρούς και ανθρώπους από όλο τον κόσμο που συμμετείχαν σε κάτι συγκινητικό: το Healing Arts Barcelona.

Μια διεθνής πρωτοβουλία που υποστηρίζεται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, το Jameel Arts & Health Lab και το Museu Nacional d’Art de Catalunya, με στόχο να ενώσει την τέχνη με την υγεία, όχι μόνο τη σωματική αλλά και την ψυχική.
Μια ολόκληρη εβδομάδα όπου η δημιουργία γινόταν τρόπος να φροντίσεις, να θυμηθείς, να συνδεθείς.

Mapes corporals narrats en el dolor crònic

📍 Κέντρο Υγείας Larrard, Βαρκελώνη

Στους τοίχους του κέντρου υγείας υπήρχαν σώματα σχεδιασμένα σε φυσικό μέγεθος, ζωγραφισμένα από ανθρώπους που ζουν με χρόνιο πόνο. Πάνω τους, γραμμένες λέξεις, σύμβολα και χρώματα μιλούσαν για εμπειρίες σιωπηλές. Ήταν σαν να άκουγες το σώμα να εξιστορεί τη δική του αλήθεια.
Το εργαστήριο δεν ζητούσε να σβήσεις τον πόνο, αλλά να τον κάνεις ορατό, να του δώσεις σχήμα και φωνή. Κάθε συμμετέχων ζωγράφιζε τη σχέση του με τον πόνο του, με τρόπο τρυφερό και βαθιά ανθρώπινο. Εκεί ένιωσα πως η τέχνη δεν θεραπεύει μαγικά, μα προσφέρει χώρο, αποδοχή και αξιοπρέπεια.

Pallapupas: El poder de l’humor en la cura emocional

📍 Institut Català d’Oncologia, Hospitalet

Μέσα στο ογκολογικό νοσοκομείο, μια ομάδα θεραπευτών-κλόουν γέμιζε τους διαδρόμους με φωνές, γέλια και βλέμματα. Δεν ήταν απλώς μια παράσταση. Ήταν μια τελετή φροντίδας μέσα από το χιούμορ.
Οι ασθενείς συμμετείχαν, έπαιζαν, γελούσαν. Για λίγη ώρα, η ασθένεια έπαυε να είναι το κυρίαρχο αφήγημα. Επανερχόταν η ανθρώπινη επαφή, η χαρά του παιχνιδιού, το δικαίωμα στο χαμόγελο.
Σκέφτηκα πόσο συχνά, μέσα στη θεραπευτική σχέση, αναζητούμε αυτό ακριβώς το σημείο όπου ο άνθρωπος μπορεί να χαμογελά χωρίς να αρνείται τον πόνο του.

Mar & Memòria

📍 Museu Marítim de Barcelona

Στο Ναυτικό Μουσείο, ανάμεσα σε πλοία και χάρτες, άνθρωποι με Alzheimer και οι φροντιστές τους συμμετείχαν σε ένα βιωματικό πρόγραμμα μνήμης.
Άγγιζαν παλιά αντικείμενα, φωτογραφίες, άκουγαν ήχους από τη θάλασσα. Οι αναμνήσεις άρχιζαν να ξεπροβάλλουν απαλά. Μια γυναίκα είπε πως η μυρωδιά του θαλασσινού αέρα της θυμίζει παιδική ηλικία. Ένας άντρας ψιθύρισε στίχους που είχε γράψει πριν χρόνια.
Η τέχνη γινόταν πυξίδα ανάμεσα στο χθες και το τώρα, ένας ήπιος τρόπος να διατηρηθεί η μνήμη ζωντανή μέσα από την αφή, τη μουσική, τη συγκίνηση.

Ballar des del nosaltres

📍 Κοινοτικό Κέντρο Sisme Creatiu, Βαρκελώνη

Σε μια μικρή αίθουσα στο κέντρο της πόλης, άνθρωποι όλων των ηλικιών κινούνταν μαζί. Όχι με χορογραφία, αλλά με ελευθερία. Η μουσική γέμιζε τον χώρο και τα σώματα άρχισαν να συνομιλούν.
Δεν υπήρχε σωστό ή λάθος βήμα. Υπήρχε μόνο ρυθμός, βλέμμα και παρουσία. Ήταν ένα εργαστήριο για την ευεξία μέσα από την κίνηση, μια άσκηση συλλογικής ρύθμισης, μια στιγμή επανασύνδεσης με το σώμα και το μαζί.
Όταν οι συμμετέχοντες κάθισαν στο τέλος, ησυχία απλώθηκε. Κανείς δεν μιλούσε. Μόνο αναπνοές, σαν κύμα.

Secrets a la sorra: Taller de silenci i alliberament

📍 Παραλία Poblenou, Βαρκελώνη

Ένα σιωπηλό εργαστήριο στην ακτή. Οι συμμετέχοντες περπατούσαν αργά στην άμμο, κρατώντας στα χέρια μικρά χαρτιά.
Πάνω τους έγραφαν λέξεις που αντιπροσώπευαν κάτι που ήθελαν να αφήσουν πίσω. Έπειτα τα τοποθετούσαν σε ένα μικρό τσίγκινο δοχείο και τα έκαιγαν, παρακολουθώντας τον καπνό να ανεβαίνει στον ουρανό.
Στη συνέχεια, έγραφαν στην άμμο κάτι που ήθελαν να κρατήσουν, μια λέξη, μια φράση, ένα σύμβολο. Το κύμα ερχόταν και το έσβηνε απαλά.
Η τελετουργία αυτή είχε κάτι βαθιά λυτρωτικό. Ο καθένας έμενε για λίγο μόνος με τη θάλασσα, με την αναπνοή του και με τη στιγμή που ο πόνος μεταμορφώνεται σε αφήγηση.

Φεύγοντας από τη Βαρκελώνη ένιωσα πως η ψυχική υγεία στο εξωτερικό δεν είναι μόνο θεραπεία, αλλά κουλτούρα φροντίδας. Η τέχνη δεν είναι πολυτέλεια, είναι μέρος της ίασης.
Μπαίνει στα νοσοκομεία, στις γειτονιές, στις παραλίες, στις σχολικές αυλές. Αγγίζει τον άνθρωπο εκεί που βρίσκεται, χωρίς διαγνώσεις, χωρίς ετικέτες.
Κι εγώ σκέφτηκα πως ίσως αυτό είναι που μας χρειάζεται: να αφήσουμε τη φροντίδα να γίνει τέχνη, και την τέχνη να γίνει φροντίδα

Ξεκούραση: η τέχνη του να σταματάς χωρίς ενοχή

 

Ήταν Κυριακή απόγευμα. Ο ήλιος έμπαινε απ’ το παράθυρο, το σπίτι ήσυχο, κι εγώ καθόμουν στον καναπέ χωρίς να κάνω τίποτα.
Για μερικά λεπτά ένιωσα όμορφα…
Και ύστερα ήρθε εκείνη η φωνή μέσα στο κεφάλι μου:
«Δεν έχεις κάτι πιο χρήσιμο να κάνεις;»

Αυτή η φωνή δεν είναι μόνο δική μου. Είναι η φωνή μιας ολόκληρης γενιάς που μεγάλωσε βλέποντας τους γονείς της να μην σταματούν ποτέ.
Που έμαθε ότι η αξία κερδίζεται με παραγωγικότητα,
ότι το να κάθεσαι είναι “χάσιμο χρόνου”,
ότι η ξεκούραση είναι πολυτέλεια για όταν “τελειώσουν όλα”.
Κι όμως, τα “όλα” δεν τελειώνουν ποτέ…

 Μια γενιά που δεν ξέρει να σταματά

Ζούμε σε έναν κόσμο που δοξάζει τη συνεχή κίνηση.
Η ξεκούραση δεν χωράει εύκολα στα ημερολόγια, στα deadlines, στα reels που τρέχουν.
Ακόμη κι όταν δεν δουλεύουμε, δουλεύει ο νους μας.
Προσπαθούμε να “ξεκουραστούμε παραγωγικά” — με podcasts, λίστες, διαλογισμό “σωστά”.

Δεν φταίμε. Οι περισσότεροι από εμάς μεγαλώσαμε βλέποντας γονείς που δεν επέτρεψαν ποτέ στον εαυτό τους να σταματήσει.
Άνθρωποι που δεν είχαν την πολυτέλεια να πουν “κουράστηκα”.
Που κουβαλούσαν οικογένειες, ευθύνες, κοινωνικές προσδοκίες,
και έμαθαν να αγαπούν μέσα από τη θυσία, όχι μέσα από την ανάπαυση.

Κι έτσι, χωρίς να το καταλάβουμε, μάθαμε κι εμείς ότι η ξεκούραση πρέπει να κερδηθεί, όχι να επιτραπεί.

 Το νευρικό μας σύστημα δεν είναι μηχανή

Η νευροβιολογία του στρες δείχνει πως το σώμα δεν έχει σχεδιαστεί για συνεχή διέγερση.
Η λειτουργία του παρασυμπαθητικού νευρικού συστήματος είναι να φέρνει ισορροπία μετά την ένταση — να μάς επαναφέρει στην ασφάλεια.
Όταν όμως αγνοούμε τα σήματα κόπωσης, το σώμα μένει “κολλημένο” στη λειτουργία συναγερμού.

Ο εγκέφαλος αρχίζει να λειτουργεί σε λειτουργία επιβίωσης, η προσοχή μειώνεται, η διάθεση πέφτει, και συχνά έρχεται το λεγόμενο burnout.

Η ξεκούραση δεν είναι αδράνεια, είναι ρύθμιση.
Χωρίς ανάπαυση, δεν υπάρχει δημιουργία, σκέψη, ούτε σύνδεση.

                               Ξεκούραση χωρίς ενοχή

Η ξεκούραση είναι μια συναισθηματική δεξιότητα, όχι μόνο φυσική ανάγκη.
Σημαίνει να μπορώ να πω:
«Αυτή τη στιγμή δεν χρειάζεται να κάνω τίποτα… κι αυτό είναι αρκετό».

Η Kristin Neff μιλάει για την αυτοσυμπόνια ως έναν τρόπο να σχετιζόμαστε με τον εαυτό μας χωρίς επίκριση.
Όταν επιτρέπουμε την ανάπαυση, ενεργοποιούμε τα ίδια συστήματα φροντίδας που θα δίναμε σε ένα παιδί που χρειάζεται αγκαλιά.
Η ξεκούραση είναι αγκαλιά προς τον εαυτό μας.

Ο Stephen Porges, μέσα από την Polyvagal Theory, μας δείχνει ότι η αίσθηση ασφάλειας ,όχι η τελειότητα , είναι αυτό που ρυθμίζει το σώμα και επιτρέπει την ηρεμία.
Αν δεν νιώθω ασφαλής να σταματήσω, τότε ποτέ δεν θα ξεκουραστώ πραγματικά.

Η ξεκούραση ως πράξη γενναιότητας

Για τη γενιά μας, το να σταματάς είναι πράξη θάρρους.
Είναι να πεις: «Δεν χρειάζεται να τρέχω για να αξίζω».
Είναι να σπάσεις τον κύκλο της εξάντλησης που πέρασε από γονιό σε παιδί,
κι αντί να δείξεις πώς “αντέχεται”, να δείξεις πώς ηρεμεί.

Η ξεκούραση είναι μορφή αντίστασης σε έναν κόσμο που μετρά την αξία με ρυθμό και παραγωγή.
Είναι ένας ψίθυρος που λέει… «είμαι άνθρωπος, όχι μηχανή».

Μικρές πράξεις ξεκούρασης

• Να κάθεσαι στο φως του ήλιου χωρίς κινητό.

• Να αναπνέεις βαθιά, χωρίς να προσπαθείς να “κάνεις” mindfulness.

• Να λες “όχι” σε κάτι για να πεις “ναι” στον εαυτό σου.

• Να αφήνεις πράγματα “αστεία”, “ανούσια”, “χαζά” να σε χαλαρώνουν.

• Να ξεκουράζεσαι πριν σε εξαντλήσει η ανάγκη.

Η ξεκούραση δεν είναι πολυτέλεια, είναι ψυχική ανάγκη.
Δεν είναι κάτι που κερδίζουμε όταν τελειώσουν όλα… είναι αυτό που μάς κρατά ικανούς να υπάρχουμε με πληρότητα μέσα σε όλα.

 «Η ανάπαυση δεν είναι φυγή, είναι επιστροφή στον εαυτό.»

Μια μικρή παύση

Αυτές τις μέρες θα κάνω κι εγώ το δικό μου διάλειμμα.
Θα λείψω για λίγο, καθώς θα βρίσκομαι στη Βαρκελώνη,
όχι μόνο για το συνέδριο που με γεμίζει έμπνευση,
αλλά και για λίγη αληθινή ξεκούραση… αυτή που δεν έχει πρόγραμμα, μόνο παρουσία.

Θα επιστρέψω με νέες σκέψεις, νέες εικόνες, και ,ελπίζω ,με λίγο περισσότερο χώρο μέσα μου.

Μέχρι τότε…
Ας μάθουμε να σταματάμε χωρίς ενοχή. 🌸

📚 Βιβλιογραφία

• Neff, K. D. (2011). Self-Compassion: The Proven Power of Being Kind to Yourself. HarperCollins.

• Porges, S. W. (2011). The Polyvagal Theory. Norton.

• Sapolsky, R. M. (2004). Why Zebras Don’t Get Ulcers. Holt Paperbacks.

• Walker, M. (2017). Why We Sleep. Scribner.

• Brennan, S. (2020). Rest: The Forgotten Key to Resilience. Mindful Journal.

• Siegel, D. J. (2012). The Developing Mind. Guilford Press.

Η Δύναμη του «Αρκετά» και η Δύναμη του «Ακόμη»

Μαθαίνοντας να βλέπουμε τον εαυτό και τα παιδιά μας με καλοσύνη

Υπάρχουν δύο μικρές λέξεις που μπορούν να αλλάξουν ριζικά τον τρόπο που σχετιζόμαστε με τον εαυτό μας και με όσους αγαπάμε…
Το Αρκετά και το Ακόμη.

 Η Δύναμη του «Αρκετά»

Το “αρκετά” είναι η γλώσσα της αποδοχής. Είναι η στιγμή που σταματάμε να κυνηγάμε το ανέφικτο και αρχίζουμε να βλέπουμε τι ήδη υπάρχει. 

Στο Circle of Security, μιλάμε για τον αρκετά καλό γονιό· όχι τον τέλειο, αλλά τον συναισθηματικά παρόντα. Αυτόν που μαθαίνει να βλέπει, να συνδέεται, να επανορθώνει.Ο γονιός που καταλαβαίνει πως τα λάθη δεν καταστρέφουν τη σχέση, αλλά μπορούν να γίνουν ευκαιρίες επανασύνδεσης. Η φιλοσοφία του COS δεν ζητά τελειότητα… ζητά παρουσία. Γιατί το παιδί δεν χρειάζεται “τέλειους” γονείς, χρειάζεται γονείς αρκετά διαθέσιμους και αυθεντικούς.

Κάτι παρόμοιο περιέγραψε και ο Thomas Gordon στο έργο του Ο Αποτελεσματικός Γονέας (Parent Effectiveness Training, 1970). Εκεί, ο “αποτελεσματικός” γονιός δεν είναι αυτός που έχει πάντα δίκιο, αλλά αυτός που ακούει ενεργά, εκφράζει συναισθήματα με σεβασμό και χτίζει σχέση μέσα από εμπιστοσύνη και ενσυναίσθηση.

Ο Gordon και το COS συναντιούνται στην ίδια αρχή: Η σχέση μεγαλώνει όταν ο ενήλικας μπορεί να πει στον εαυτό του “είμαι αρκετά καλός για να συνεχίσω να μαθαίνω”.

Η Δύναμη του «Ακόμη»

Το “ακόμη” είναι η λέξη της ελπίδας και της εξέλιξης. Δεν σημαίνει “δεν είμαι ικανός”, σημαίνει “είμαι σε πορεία”. Η Carol Dweck, μέσα από τη θεωρία του growth mindset, μας δείχνει ότι η φράση “δεν το έχω καταφέρει ακόμη” καλλιεργεί ανθεκτικότητα, επιμονή και μια εσωτερική αίσθηση δύναμης. Το “ακόμη” μας κρατά σε κίνηση, χωρίς να μας γεμίζει ενοχή. Στο Circle of Security, το “ακόμη” είναι θεραπευτικό. Ο γονιός δεν χρειάζεται να νιώθει ενοχή για ό,τι δεν έκανε σωστά· χρειάζεται να θυμάται πως ακόμη μπορεί να μάθει. Όπως λένε και οι δημιουργοί του προγράμματος: “It’s never too late to repair”. Ποτέ δεν είναι αργά να επανασυνδεθούμε με το παιδί, με τον εαυτό μας, με τη σχέση.

Όταν η αποδοχή συναντά την εξέλιξη

Από νευροβιολογική σκοπιά, το “αρκετά” ενεργοποιεί το παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα, προσφέροντας αίσθηση ασφάλειας και γείωσης. Το “ακόμη” ενεργοποιεί το σύστημα ανταμοιβής και τη ντοπαμίνη, ενισχύοντας το κίνητρο και τη μάθηση. Το “αρκετά” μάς γειώνει, το “ακόμη” μάς κινεί. Και ανάμεσά τους γεννιέται μια ισορροπία που θυμίζει αγάπη: αποδοχή και προοπτική μαζί.

Από την τελειότητα στη σύνδεση

Ο Winnicott, ο Gordon, η Dweck και οι δημιουργοί του COS μας θυμίζουν κάτι κοινό: Η ασφάλεια δεν χτίζεται στην τελειότητα, αλλά στη σχέση. Το παιδί δεν χρειάζεται έναν γονιό που δεν κάνει λάθη,αλλά έναν γονιό που βλέπει, ακούει και επιστρέφει.Όπως και εμείς οι ενήλικες δεν χρειάζεται να είμαστε τέλειοι για να αξίζουμε αγάπη.Αρκεί να είμαστε αρκετά παρόντες… και ακόμη πρόθυμοι να μάθουμε.

 Οπότε... Το “αρκετά” είναι το χάδι. Το “ακόμη” είναι το βήμα.Το πρώτο μας βοηθά να αναπνεύσουμε,το δεύτερο να προχωρήσουμε.

Και όταν τα δύο συναντιούνται, γεννιέται μια γονεϊκότητα που βασίζεται όχι στον έλεγχο, αλλά στη σύνδεση.Μια αγάπη που δεν μετριέται σε τελειότητα, αλλά σε παρουσία.Είμαι αρκετός όπως είμαι… και μπορώ ακόμη να γίνω λίγο πιο αληθινός, λίγο πιο ήρεμος, λίγο πιο παρών.Αυτός είναι ο δρόμος του “αρκετά” και του “ακόμη”.

Βιβλιογραφία

• Gordon, T. (1970). Parent Effectiveness Training (P.E.T.): The Proven Program for Raising Responsible Children. Crown Publishers.

• Powell, B., Cooper, G., Hoffman, K., & Marvin, B. (2013). The Circle of Security Intervention: Enhancing Attachment in Early Parent-Child Relationships. Guilford Press.

• Winnicott, D. W. (1965). The Maturational Processes and the Facilitating Environment. International Universities Press.

• Dweck, C. (2006). Mindset: The New Psychology of Success. Random House.

• Neff, K. D. (2011). Self-Compassion: The Proven Power of Being Kind to Yourself. HarperCollins.

• Schore, A. N. (2012). The Science of the Art of Psychotherapy. Norton.

• Siegel, D. J. (2012). The Developing Mind. Guilford Press.

• Porges, S. W. (2011). The Polyvagal Theory. Norton.

Ανυπομονώ για τη Βαρκελώνη,εκεί όπου η ψυχική υγεία συναντά την έμπνευση

Δεν μπορώ να κρύψω τη χαρά μου , σε λίγες μέρες ταξιδεύω για τη Βαρκελώνη, για το μεγάλο Συνέδριο Ψυχικής Υγείας (23-25 Οκτωβρίου).

Κάθε τέτοια διοργάνωση είναι για μένα κάτι περισσότερο από μια επαγγελματική εμπειρία. Είναι μια ευκαιρία να εμπνευστώ, να μάθω, να ξαναβρώ ενέργεια και να θυμηθώ γιατί αγαπώ τόσο πολύ αυτόν τον χώρο.

Περιμένω με ανυπομονησία να ακούσω ομιλητές από όλο τον κόσμο, να μάθω για νέες προσεγγίσεις και έρευνες, να μοιραστώ σκέψεις και προβληματισμούς γύρω από το πώς μπορούμε να φροντίζουμε καλύτερα τη ψυχική μας ισορροπία ,τόσο των άλλων όσο και τη δική μας.

Και φυσικά… δεν μπορώ να μην αναφέρω τη Βαρκελώνη!

Μια πόλη γεμάτη χρώμα, τέχνη, αρχιτεκτονική και ζωή. Κάθε φορά που βρίσκομαι εκεί, νιώθω πως η ενέργεια της πόλης με “γεμίζει” και με βοηθά να ξανασυνδεθώ με τον εαυτό μου.

Ίσως τελικά αυτό είναι το πιο όμορφο κομμάτι του ταξιδιού: το ότι η φροντίδα της ψυχικής υγείας ξεκινά και από το πώς φροντίζουμε να αναπνέουμε, να ταξιδεύουμε, να εμπνεόμαστε.

Ανυπομονώ να μοιραστώ μαζί σας εμπειρίες, στιγμές και σκέψεις από το συνέδριο — και φυσικά, λίγη από τη μαγεία της Βαρκελώνης! 💙

Το σώμα μας μιλάει... ψυχοσωματικά μηνύματα που αγνοούμε

 Κάποιες φορές το σώμα ψιθυρίζει…

Άλλες φορές φωνάζει…
Κι εμείς, με καλή πρόθεση, προσπαθούμε να το κάνουμε να σωπάσει με έναν καφέ, ένα παυσίπονο, ένα «είμαι καλά».

Όμως το σώμα δεν ξεχνά ποτέ.
Είναι ο πιο ειλικρινής αφηγητής μας. Μιλάει όταν το μυαλό σωπαίνει.
Κάθε πόνος, κάθε κόμπος, κάθε εξάντληση είναι ένα μήνυμα που λέει…
«Κάτι μέσα μου χρειάζεται φροντίδα».

Το σώμα και η ψυχή δεν χωρίζονται

Η ψυχοσωματική επιστήμη και η νευροβιοψυχολογία μάς δείχνουν πως σώμα και ψυχή είναι ένα και το αυτό.
Όταν το συναίσθημα δεν βρίσκει λέξεις, το σώμα βρίσκει τρόπο να το εκφράσει.

Το χρόνιο στρες, ο φόβος ή η πίεση ενεργοποιούν συνεχώς τον άξονα του στρες, αυξάνοντας κορτιζόλη και φλεγμονή. Ο εγκέφαλος ζει σε κατάσταση επιβίωσης και το σώμα αρχίζει να κουβαλά το βάρος.

Τι προσπαθεί να μας πει το σώμα

Ψυχική κατάσταση	Συχνή σωματική έκφραση	Πιθανό μήνυμα
Καταπίεση θυμού	Αυχένας, γνάθος, κεφάλι	«Κρατάω πράγματα μέσα μου»
Άγχος ή φόβος	Στομάχι, καρδιά, αναπνοή	«Δεν νιώθω ασφαλής»
Θλίψη ή απώλεια	Κόπωση, βαρύτητα	«Χρειάζομαι χώρο να πενθήσω»
Ενοχή ή αυτοκριτική	Εξανθήματα, αϋπνία	«Δεν μου επιτρέπω ανάπαυση»
Μακροχρόνιο στρες	Ορμονικές διαταραχές	«Ζω σε διαρκή συναγερμό»

Το σώμα δεν επινοεί… αντιδρά. Όταν δεν μπορεί να μιλήσει η ψυχή, το κάνει εκείνο!

Το τραύμα που κουβαλά το σώμα

Ο Gabor Maté, στο When the Body Says No, λέει ότι το σώμα λέει όχι όταν εμείς δεν τολμάμε.
Όταν καταπιέζουμε τον θυμό, τον φόβο ή την ανάγκη για όρια, το σώμα αναλαμβάνει να εκφράσει αυτή τη σύγκρουση μέσα από συμπτώματα.

Το τραύμα, λέει, δεν είναι αυτό που μας συνέβη, αλλά αυτό που συνέβη μέσα μας όταν δεν είχαμε τη στήριξη να το αντέξουμε.
Κι εκεί, το σώμα κρατάει την ιστορία… σιωπηλά… μέχρι να είμαστε έτοιμοι να την ακούσουμε.

 Η τίγρη που δεν έτρεξε ποτέ

Ο Peter Levine, στο Waking the Tiger, περιγράφει πώς τα ζώα, όταν βιώσουν απειλή, αποφορτίζουν το σώμα τους με κίνηση, με τρόμο, με ζωή.
Ο άνθρωπος όμως συχνά παγώνει. Κρατά μέσα του αυτή την ατελή αντίδραση φυγής ή πάλης.

Το σώμα μένει σε εκκρεμότητα… σαν μια τίγρη μέσα μας που δεν έτρεξε ποτέ να σωθεί.
Κι έτσι, το τραύμα δεν τελειώνει, απλώς εγκαθίσταται στο σώμα μας μέχρι να του επιτρέψουμε να κινηθεί ξανά, να ολοκληρώσει αυτό που τότε δεν μπόρεσε.

Η θεραπεία του τραύματος δεν είναι μόνο λόγια. Είναι επανασύνδεση με το σώμα μέσα από αναπνοή, κίνηση, αγγίγματα, και κυρίως αίσθηση ασφάλειας στο παρόν.

 Ο δρόμος ο λιγότερο ταξιδεμένος

Ο M. Scott Peck, στο The Road Less Traveled, γράφει πως η αληθινή ψυχολογική ωριμότητα περνά από την επίγνωση και την αποδοχή του πόνου.
Δεν υπάρχει εξέλιξη χωρίς δυσκολία, ούτε αγάπη χωρίς αλήθεια.

Το σώμα, με τον τρόπο του, μας δείχνει αυτόν τον δρόμο… τον δρόμο που φοβόμαστε, αλλά μέσα του κρύβεται η ελευθερία.
Όταν σταματάμε να πολεμάμε τα συμπτώματα και αρχίζουμε να τα ακούμε, τότε γινόμαστε συνοδοιπόροι με το σώμα μας… όχι εχθροί του.

Από τη σιωπή στην ακρόαση

Η θεραπεία ξεκινά από μια απλή ερώτηση…
Τι προσπαθεί να μου πει το σώμα μου;

Και συνεχίζεται με μικρές κινήσεις αγάπης:
Μια βαθιά αναπνοή πριν αντιδράσω,
Μια κίνηση που απελευθερώνει την ένταση,
Μια αγκαλιά που επιτρέπει στην τίγρη να ηρεμήσει,
Μια στιγμή σιωπής χωρίς να χρειάζεται να γίνω κάτι άλλο.

Το σώμα δεν μας προδίδει, μας προστατεύει με τον μόνο τρόπο που ξέρει…
Κι όσο περισσότερο το ακούμε, τόσο πιο ολοκληρωμένοι γινόμαστε!

---

Βιβλιογραφία

• Maté, G. (2003). When the Body Says No: The Cost of Hidden Stress. Knopf Canada.

• Levine, P. A. (1997). Waking the Tiger: Healing Trauma. North Atlantic Books.

• Peck, M. S. (1978). The Road Less Traveled. Simon & Schuster.

• van der Kolk, B. A. (2014). The Body Keeps the Score. Penguin.

• Porges, S. W. (2011). The Polyvagal Theory. Norton.

• Sapolsky, R. M. (2004). Why Zebras Don’t Get Ulcers. Holt Paperbacks.

• Damasio, A. R. (1999). The Feeling of What Happens. Harcourt Brace.

• Taylor, S. E. (2011). Social Support and Health. Current Directions in Psychological Science.

Τι Σημαίνει Πραγματικά το «Να Καθίσεις με το Συναίσθημά σου"

Πόσες φορές έχεις ακούσει τη φράση «απλώς κάτσε με αυτό που νιώθεις»;

Και πόσες φορές έχεις αναρωτηθεί… τι σημαίνει στ’ αλήθεια αυτό;

Στην πράξη, το να «καθίσεις με το συναίσθημά σου» δεν είναι καθόλου εύκολο. Όταν πονάς, το φυσικό είναι να θέλεις να ξεφύγεις , να το «διορθώσεις», να το αγνοήσεις ή να βρεις μια λύση όσο πιο γρήγορα γίνεται.

Όμως,  η ουσιαστική αλλαγή δεν ξεκινά από την άρνηση αλλά από την αποδοχή.

 1. Αποδοχή: «Είναι εντάξει να νιώθω αυτό που νιώθω»

Όταν ένα συναίσθημα αναδύεται...λύπη, άγχος, θυμός συνήθως το πρώτο μας ένστικτο είναι να το χαρακτηρίσουμε:

«Δεν πρέπει να νιώθω έτσι»,

«Είμαι υπερβολικός/ή»,

«Πρέπει να το ξεπεράσω».

Η αλήθεια είναι πως τα συναισθήματα δεν χρειάζονται “διόρθωση”.

Σύμφωνα με τον Rogers (1957), η αποδοχή του εαυτού μας «όπως είναι» αποτελεί τη βάση κάθε ψυχολογικής ανάπτυξης.

Όταν επιτρέπουμε στον εαυτό μας να νιώσει, ανοίγουμε χώρο για κατανόηση και τελικά για θεραπεία.

2. Μείνε Παρών: «Τι συμβαίνει μέσα μου αυτή τη στιγμή;»

Η ενσυνειδητότητα (mindfulness) μας καλεί να παρατηρούμε, όχι να αναλύουμε...

Αντί να χαθούμε στις σκέψεις («γιατί νιώθω έτσι;», «τι θα γίνει μετά;»), μπορούμε να ρωτήσουμε:

 Πού το νιώθω αυτό στο σώμα μου;

Τι ανάγκη προσπαθεί να μου δείξει αυτό το συναίσθημα;

Για παράδειγμα, μπορεί το «άγχος» να εμφανίζεται ως ένα σφίξιμο στο στήθος , ένα σήμα ότι χρειάζεσαι ξεκούραση, όχι αυτοκριτική.

Η παρουσία χωρίς κριτική είναι πράξη σεβασμού προς τον εαυτό.

3. Ενδιαφέρσου, Μην Κρίνεις

Στην CBT μιλάμε συχνά για τον «κύκλο» σκέψεων–συναισθημάτων–συμπεριφοράς.

Όταν νιώθουμε άβολα, είναι εύκολο να μπούμε σε έναν εσωτερικό μονόλογο γεμάτο κριτική:

«Πάλι τα κάνω όλα λάθος.»

«Δεν έπρεπε να θυμώνω για κάτι τόσο μικρό.»

Δοκίμασε να αντικαταστήσεις αυτές τις σκέψεις με περιέργεια:

«Τι προσπαθεί να μου πει ο θυμός μου;»

«Τι ανάγκη μου δεν καλύπτεται τώρα;»

Αυτή η αλλαγή ματιάς  από την κριτική στην κατανόηση είναι βαθιά θεραπευτική.

Όπως έδειξε και η Kristin Neff (2003), η αυτοσυμπόνια λειτουργεί σαν «μαλακό έδαφος» όπου μπορεί να φυτρώσει η εσωτερική αλλαγή.

4. Πρόσεξε Πώς Μιλάς στον Εαυτό σου

Αν μιλούσες σε έναν φίλο που υποφέρει, θα του έλεγες ποτέ «μην είσαι έτσι»;

Μάλλον όχι.

Τότε γιατί το κάνουμε αυτό στον εαυτό μας;

Ας δώσουμε σημασία στον εσωτερικό διάλογο  γιατί οι σκέψεις μας διαμορφώνουν τα συναισθήματά μας.

Αν αρχίσουμε να φερόμαστε στον εαυτό μας όπως σε έναν φίλο που πονά, τότε σταδιακά αρχίζει να θεραπεύεται και το μέσα μας.

5. Επικύρωσε Αυτό που Νιώθεις

Να επικυρώνεις ένα συναίσθημα σημαίνει να του αναγνωρίζεις το δικαίωμα ύπαρξης.

Δεν σημαίνει ότι το εγκρίνεις ή ότι θα το κρατήσεις για πάντα.

Σημαίνει απλώς ότι του λες:

 «Σε βλέπω. Καταλαβαίνω γιατί ήρθες.»

Και κάπως έτσι, το συναίσθημα ησυχάζει. Όχι γιατί το έδιωξες, αλλά γιατί επιτέλους το άκουσες.

Μικρή υπενθύμιση

Το να «κάθεσαι με το συναίσθημά σου» δεν σημαίνει να παγιδεύεσαι σ’ αυτό.

Σημαίνει να του δίνεις χώρο να εκφραστεί — όπως ένα κύμα που έρχεται, κορυφώνεται και ύστερα υποχωρεί.

Η ψυχή, όπως και η θάλασσα, δεν χρειάζεται έλεγχο, χρειάζεται χώρο.

Κάθε φορά που επιλέγεις να μείνεις παρών, ωρίς να κρίνεις, κάνεις ένα βήμα πιο κοντά στον εαυτό σου.

Και, όπως είπε ο Carl Rogers:

 «Όταν αποδέχομαι τον εαυτό μου όπως είμαι, τότε μπορώ να αλλάξω.»

Μερικές φορές, η πιο γενναία πράξη δεν είναι να κάνεις κάτι… αλλά απλώς να μείνεις εκεί. Να καθίσεις. Με σένα.

Αν θέλεις να διαβάσεις περισσότερα:

Rogers, C. R. (1957). The necessary and sufficient conditions of therapeutic personality change.

Kabat-Zinn, J. (1990). Full Catastrophe Living.

Neff, K. D. (2003). Self-Compassion: An Alternative Conceptualization of a Healthy Attitude Toward Oneself.

Beck, A. T. (1976). Cognitive Therapy and the Emotional Disorders.

📱 Το κινητό: φίλος ή εχθρός;

 

Τι συμβαίνει σε κάθε ηλικία και πώς μας επηρεάζει ψυχολογικά

🌙 Εισαγωγή ...Μια σκηνή που όλοι ξέρουμε!

Ξυπνάς το πρωί. Πριν ακόμα σηκωθείς από το κρεβάτι, πιάνεις το κινητό. Notifications, scroll, mail, TikTok, Instagram. Ο καφές έρχεται δεύτερος. Το κινητό πρώτο.
Το έχουμε όλοι ζήσει. Αλλά τι σημαίνει αυτό για το μυαλό, την ψυχή, τις σχέσεις μας;

 Παιδιά: όταν το κινητό γίνεται “μαγικό κουμπί”

Για ένα παιδί, το κινητό είναι σαν να έχει έναν ολόκληρο κόσμο στην παλάμη του. Μπορεί να μάθει, να γελάσει, να παίξει. Αλλά…

• όταν χρησιμοποιείται για να “ηρεμήσει” το παιδί αντί να συνδεθεί με τον γονιό,

• όταν η οθόνη παίρνει τη θέση του βλέμματος,
  τότε μιλάμε για απώλεια συναισθηματικής ρύθμισης.

Η νευροβιοψυχολογία δείχνει ότι η έλλειψη αλληλεπίδρασης πρόσωπο-με-πρόσωπο επηρεάζει την ανάπτυξη του προμετωπιαίου φλοιού, δηλαδή του μέρους που βοηθά στη συγκέντρωση και στη διαχείριση συναισθημάτων.

 Παιδιά σχολικής ηλικίας: ο κόσμος τους… σε οθόνη

Τα παιδιά που μπαίνουν στο δημοτικό αρχίζουν να έχουν δικό τους “ψηφιακό αποτύπωμα”. Εδώ οι κίνδυνοι είναι:

• διάσπαση προσοχής,

• δυσκολία να βαρεθούν και να δημιουργήσουν,

• πρώιμη κοινωνική σύγκριση (π.χ. ποιος έχει καλύτερο παιχνίδι στο YouTube).

Το κινητό είναι φίλος, αν χρησιμοποιείται για μάθηση και δημιουργία.
Γίνεται εχθρός, αν αντικαθιστά το παιχνίδι στην αυλή ή τη φαντασία.

Έφηβοι: “Χωρίς κινητό δεν υπάρχω”

Στην εφηβεία, το κινητό είναι καθρέφτης. Selfies, likes, μηνύματα, chats. Είναι τρόπος να ανήκουν.
Αλλά εδώ κρύβεται το πιο μεγάλο ρίσκο: σύγκριση και άγχος.

• Το μπλε φως πριν τον ύπνο μπερδεύει το βιολογικό ρολόι → λιγότερος ύπνος → χειρότερη διάθεση.

• Κάθε like δίνει “ντοπαμίνη” → μικρά χτυπήματα ανταμοιβής → δυσκολία στη διαχείριση της βαρεμάρας.

Κι έτσι, το κινητό που τους δίνει παρέα, μπορεί να τους αφήνει πιο μόνους.

Νέοι ενήλικες: το κινητό ως εργαλείο και… παγίδα

Σπουδές, δουλειά, καριέρα. Το κινητό γίνεται organizer, GPS, ημερολόγιο, βιβλιοθήκη.
Αλλά:

• η συνεχής ειδοποίηση → μόνιμη ένταση στο νευρικό σύστημα,

• η “μερική προσοχή” → δεν βυθίζονται σε τίποτα βαθιά,

• το “συγκρίνω τη ζωή μου με τη ζωή των άλλων” → άγχος και τελειοθηρία.

 Ενήλικες: το κινητό μέσα στη σχέση

Στις σχέσεις, το κινητό μπορεί να φέρει κοντά (μηνύματα, φωτογραφίες, κλήσεις), αλλά μπορεί και να γίνει τοίχος.
Έρευνες δείχνουν ότι ακόμα και η παρουσία του κινητού στο τραπέζι μειώνει το βάθος της συζήτησης. Δεν χρειάζεται καν να το χρησιμοποιήσεις. Αρκεί να είναι εκεί.

Ηλικιωμένοι: το κινητό ως “παράθυρο στον κόσμο”

Για τους μεγαλύτερους, το κινητό μπορεί να είναι:

• σύνδεση με τα παιδιά και τα εγγόνια,

• λιγότερη μοναξιά μέσω βιντεοκλήσεων,

• αλλά και άγχος, αν δεν καταλαβαίνουν την τεχνολογία ή πέφτουν θύματα παραπληροφόρησης.

 Ο “χρυσός κανόνας”: φίλος ή εχθρός;

Το κινητό είναι ουδέτερο. Η σχέση μας μαζί του το κάνει φίλο ή εχθρό.

• Αν γίνεται εργαλείο, μάς δίνει ελευθερία.

• Αν γίνεται “αφεντικό”, μας παίρνει τον ύπνο, την προσοχή, τις σχέσεις.

Ο εγκέφαλος μαθαίνει από τα μοτίβα. Αν μάθουμε να το κρατάμε με όρια, τότε είναι φίλος. Αν το αφήσουμε να μας κρατά εκείνο, τότε είναι εχθρός.

Βιβλιογραφία

• Ward, A. F. et al. (2017). Brain drain: The mere presence of one’s own smartphone reduces available cognitive capacity. J Assoc Consumer Research.

• Przybylski, A. K., & Weinstein, N. (2013). Can you connect with me now? How the presence of mobile communication technology influences face-to-face conversation quality. JSPR.

• Sbarra, D. A., et al. (2019). Smartphones and close relationships: The case for an evolutionary mismatch. Perspectives on Psych Science.

• Twenge, J. M., et al. (2018). Screen time and adolescent well-being. Clinical Psych Science.

• Radesky, J. S., & Christakis, D. A. (2016). Increased screen time: implications for attention and self-regulation. JAMA Pediatrics.

• Chopik, W. J. (2016). The benefits of social technology use among older adults. Cyberpsychology, Behavior, and Social Networking.